Paul Urkijo, Errementari filmaren zuzendari: “Beti izan dut gogoko zinema, baina ez nuen uste honetan arituko nintzenik”

Zinema zuzendari eta gidoigile gasteiztarra da eta 2018an bere lan garrantzitsuena estreinatu zuen, “Errementari”.

Arte Ederrak ikasten konturatu zen zinema munstro eta izaki ez-ulertuei buruzko bere istorioak kontatzeko bidea izan zitekeela. Horregatik, 15 urte luze daramatza film laburrak egiten eta hainbat lehiaketatara aurkeztu ostean, sari ugari jaso ditu.

Ezagutzen dutenek eta berarekin lan egin dutenek, esate baterako, Txema Blasco aktore gasteiztarrak edo bere film laburretako batzuek ekoizlea den Christian Gálvezek diotenez, oso perfekzionista da lanean, egiten duena gogoko du eta ideiak oso argi ditu. Kualitate oso baliotsuak zinema zuzendari batentzat, Paulen beraren esanetan: “zinema zuzendari batek lan-taldeari entzuten jakin behar du, baina, beste aldetik, bere ideiak gauza guztien gainetik defendatzen ere jakin behar du”.

Urkijok, mitologia zale grinatsua txikitatik, bere odisea propioa bizi zuen zortzi urtez, bere ametsak errealitate bihurtu ahal izateko. Baina denak du bere denbora, eta orain, bere lehendabiziko filma ‘Errementari’ urrun ikusten du. Une honetan beste proiektu batzuetan dihardu buru-belarri, ‘Irati’ bere hurrengo filmean esaterako, eta film horri buruz esan digun bakarra da: “Genero fantastikoko filma dela, euskal mitologiarekin zerikusia duena, garai zaharretakoa, ilunagoa, helduagoa eta epikoagoa, baina abentura eta munstroak dituena hau ere”.

Hori bai, oso pozik dago ‘Errementari’ lanak Euskal Zinemaren 35. Astean izango duen lekuarekin. Orain arte ere hartu izan du parte ziklo horretan bere film laburren bidez, eta oraingoan bere lehenengo film luzea ikusiko du, berriz ere, pantaila handian.

Noiz hasi zinen film laburrak egiten?

Etxean Super 8 kamera bat zegoen, baina nik inoiz ez nuen erabili apurtu egin zelako. Urte batzuk geroago, unibertsitatean nebilenean Arte Ederrak ikasten, nire gurasoek eskuko kamera txiki bat erosi zuten. Hortxe hasi nintzen film laburrak egiten.
Kamera etxera ekarri zuten lehenengo egunean panpin batzuk hartu nituen, Unibertsoko Master batzuk, eta hortik dagoen film laburtxo bat egin nuen.

Argi zenuen zinema egiten aritu nahi zenuela?

Txikitatik beti gustatu izan zait marrazkiak egitea, istorioak kontatzea, komikiak, genero fantastikoa eta ipuinak. Arte Ederretan sartu nintzen ilustratzaile izan nahi nuelako.

Gogoko dut zinema, baina ez nuen uste horretan jardun nezakeenik; eta are gutxiago nik gogokoen dudan genero motan, hau da, genero fantastikoan.

Arte Ederretan ikus-entzunezkoen arloa deskubritu nuen eta istorioak kontatzeko baliabide oso sortzailea zela ikusi nuen; eta ilustrazioa eta diseinua aplika nitzakeela nik gustuko nituen egoera surrealistetarako eta munstroen gaietarako. Hortxe konturatu nintzen neuk ere nire istorioak bide horretatik kontatu nitzakeela.

Gogoko zenuen zinemara joatea mutikotan?

Zinemarekiko maitasuna txikitatik dut. Astean birritan joaten nintzen zinemara.

Une oso esanguratsuak gogoratzen ditut, esaterako, zinema-aretoan neu bakarrik ‘The ring’ ikusten (bertsio japoniarra, benetan beldurra ematen duena).

Zer iritzi zioten zure familiak eta lagunek film laburrak egiten hasi zinenean? Hasieratik hartu zintuzten seriotan?

Hasieran jendeak zerbait arrarotzat hartu zuen, zaletasun bat balitz bezala. Beste zerbaitetan arituko nintzela lanean uste zuten. Hasieratan oso konplikatua da zineman lan egin dezakezula pentsatzea, norberarentzat ere bai.

Baina, gero eta film labur konplexuagoak egiten ari nintzen, asmo handiagokoak ekoizpena arloan. Jaialdietan aukeratzen hasi ziren eta jendeak ondo erantzuten zuen. Une horretan, nire gurasoek, nire etorkizunaz gehien kezkatzen direnak erak baitira, esan zuten: “Agian, honetarako balio du”.

Gure arbasoek mundua ulertzeko zuten modua da mitologia

Kanpamenduetako monitore izan zinenean, neska-mutilei ilea lazten zieten istorioak kontatzea zenuen gogoko. Gainera, zure film labur guztietan, eta film luzean ere, ipuina beti dago presente.

Istorio-kontalaria zarela esango zenuke?

Bai, hori da hain zuzen ere, naizena. Hori da gustuko dudana. Zinema da istorioak kontatzeko gogoko dudan baliabidea, baina zinemaren bidez ez ezik, komikiak egitea eta kontakizun batzuk idaztea ere gustatuko litzaidake. Izan ere, kontakizunak idazten ditut.

Gehiago identifikatzen naiz horrekin guztiarekin zinemagile hutsarekin baino, nahiz eta orain nire lana zinema egitea den.

Noiztik duzu historiarekiko eta mitologiarekiko interesa?

Betidanik, umetatik. Gogoan dut gurasoekin eta ikastolako taldearekin mendira gindoazenean. Kobazuloetara eta eskalatzera joaten ginen eta leku bakoitzarekin lotutako euskal mitologiari buruzko istorioak kontatzen zizkidaten. Nire iritziz, horrek eragin handia izan zuen nigan.

Etxean ere, aitak Grimm anaien ipuinak irakurtzen zizkidan. Eta, oro har, mitologiari buruzko liburuak genituen.

Zure ustez, zergatik duzu hain gogoko mitologia?

Betidanik izan dut gogoko gai hori. Hasiera batean munstroengatik eta izaki arraroengatik. Baina gero, astiro-astiro-konturatu nintzen, gure arbasoek mundua ulertzeko zuten modua dela mitologia.

Esate baterako, Minotauroren labirintoak giza psikologiaz hitz egiten du, labirintoan itxita dagoen munstroari buruz. Baina, benetan, norberaren bizitzaren labirintoari buruz ari da. Uneren batean edo bestean zure Minotaurori egin beharko diozu aurre. Mitologiak geuri buruz hitz egiten du.

‘Errementari’ egitera bultzatu ninduena, txikitan deabruei buruz nuen ideia hori, nik uste dut horixe islatu dela filmean

Zure lehendabiziko film luzea ‘Patxi Errementaria’ ipuinean dago oinarrituta, txikitan etxean zenuen liburua eta oso gustuko zenuena.

Izan ere, atsegin zenituen deabruak errementariak egiten zizkien maltzurkeria guztiengatik. Zure filmean, uste den bezain gaiztoa da errementaria?

Benetan, aurreiritziekin jokatzea da kontua. Nire iritziz, ipuinaren politena da pertsonaiek itxuraz direla gaiztakeriaren adierazpena, deabrua edo errementaria, esaterako. Baina, munstro bakoitzaren atzean, beti dago gizaki apurtu bat, besteek ulertzen ez duten gizakia.

Hori da nire ikuspegia. Edozein munstro klasikok beti du drama bat atzean. Nik uste dut horrek asko dioela guri buruz, gure itzalei buruz.

Denok ditugu itzalak gure bizitzan?

Gure itzalak beti sortzen dira bizitzan kontu mingarriei aurre egin behar diegunean, munstro bilakatzen garenean, erreprimitzen garenean.

Denok dugu gure Mr. Hyde. Denok gara Jekyll, baina barruan Mr. Hyde sortzen zaigu pixkanaka.

Arauetatik kanpo dauden pertsonekiko enpatiarik sentitzen duzu?

Ziur naiz pertsona horiek historia bat dutela atzean eta hori beti da interesgarria.

Nire istorio guztietan beti dago ulertua ez den munstro bat. Ez dago funtsezko gaiztakeria bat, ulertzen ez duguna eta izugarria dena. Nahi gabe ateratzen zait izaki horietaz errukitzea.

Patxi eta deabruak filmeko gaiztoak dira hasieran, baina gero Patxi gizon gizarajoa dela deskubrituko dugu, oso gaizki pasatu duela eta horregatik dela den modukoa.

Deabruak gaiztakeria bere horretan adierazten du, baina inork ez dio galdetu ea horrelakoa izan nahi duen.

‘Errementari’ lanean bakardadeari buruz diharduzu, ‘Heriotzarekin jolasean’ film laburrean egin zenuen bezalaxe. Interesgarri egiten zaizu gai hori?

Nik badut nire alde malenkoniatsua eta, nire ustez, izaki eta munstro horientzat mingarriena bakardadea da. bakarrik egotea eta norekin partekatu ez izatea, hori da arazoa.

‘Heriotzarekin jolasean’ film laburrean, Eusebio agureak jasan dezakeen bakardadeaz ari naiz, baina heriotzaz ere bai.

Nor izan daiteke heriotza baino bakarrago? Pertsonaia bi horiek, ezinezkoa den arren haien arteko enpatiarik izatea, lagunak izan daitezke eta sufrikario bera pairatu dezakete.

Eta ‘Errementari’ ildo beretik joan daiteke. Baliteke nire lanetan errepikatzen den kontua izatea, izaki ez-ulertuek jasaten duten bakardadea.

Zein da ‘Errementari’ filmean gogokoen duzun unea?

Unerik gogokoena deabrua lehendabizikoz agertzen den unea da. Errementaria lotan dagoenean eta deabrua gainean jartzen zaionean hiruhortz eskuetan duela; nire ustez irudi oso arketipikoa da.

Zuregan konfiantza izatea eta zure lan-taldearengan ere. Eta istorioak kontatzeko ilusioa izatea. Horiek dira zinema zuzendaria izateko ezaugarriak

8 urteko lanaren ostean, zer izan da zuretzat zure lehenengo film luzea egitea?

Nire bizitzako beste urrats bat da. Badirudi film bat egitea dela helmuga, baina amaitzen ari zarenean, hurrengoan pentsatzen ari zara dagoeneko.

Zinema zuzendaria izateko, pazientzia handia behar da?

Hori da ikasi dudan kontuetako bat. Indar psikologiko nahikotxo behar duzu, bai itxaroteko eta eramanekoa izateko filmarekin eta kolpe asko jasateko, bai fisikoki errodajean. Kolpeak hartzeko prestatuta izan behar da, zure proiektuaren gainean egin behar dituzun aldaketak egiteko.

Film labur bat egiten dugunean, taldeak asko babesten zaitu, errodajeko orduak luzatu ditzakezu. Baina film luzeak negozioa dira, dirua inbertitzen ari den jendea dago eta ezin pasa zaitezke. Errodaje orduak basamortuko ur-tantak bezalakoak dira.

Batzuetan muturreko erabakiak hartu behar dituzu, arazoari irtenbide bat emateko.

Zein ezaugarri izan behar ditu zinema zuzendari batek?

Lehenengo eta behin, nire iritziz garrantzitsuena istorioak kontatzeko gogoa izatea da, zerbait kontatu behar duzula sentitzea.

Eta bigarrenik, filmak aurrera atera ahal izateko pazientzia handia eta, neurri berean, ezker esku itzela eta eskuin esku itzela. Zure lan-taldeari entzuten jakin behar duzu, asko; baina, beste alde batetik, gauza guztien gainetik zure ideiak defendatzen jakin behar duzu.

Zuregan konfiantza izan behar duzu eta zure lan-taldearekikoa ere bai. Baita istorioak kontatzeko ilusioa ere.

Paul Urkijo, ‘Errementari’ filmaren zuzendaria, zinema arloari buruzko hausnarketa egiten ari da

Badirudi zineman beti korrika eta presaka joan behar dela giza baliabide eta baliabide ekonomiko ahalik eta gutxien inbertitzeko. Zer oroitzapen gordetzen dituzu errodaje zazpi asteei buruz?

Guda bezalakoa izan zen. Oso bizirik sentitu nintzen. Etengabe erantzuten nion inguruko guztiari, ia erraietatik.

Baina, dudan oroitzapena da, ariete bat bezala joatearena, ateak zeharkatzen. Etengabe pentsatzen nola konpondu arazoak. Ia ez dut besterik oroitzen, eraginkorra izatea eta kontuak aurrera ateratzea, besterik ez.

Gero, errodatzen dudanean, eta planoan ikusten dudanean urte luze horietan imajinatzen nuen guztia, zoragarria da. Adrenalina txute bat da errodajean sartuta zarelarik, eta horrek bultzatzen nau aurrera.

Film laburraren alde ona da jendeak dena ematen duela. Lan horretan asko partekatzen da lan-taldearekin

Euskal Zinemaren 35. Astean gaude, eta egunero ematen dira film labur bat eta film luze bat. Behin amaitu ostean, nolakoa da film laburraren bizitza?

Film laburrak ez du dirurik ematen, ez du zirkuitu komertzialik eta. Jaialdietara bidaltzen dira, urtebeteko bizitza dute gutxi gorabehera. Eta hor ikusten dira.

Zertan dute antza film laburrek eta film luzeek? Espero zenuen bezala izan da?

Film laburra gehiago egiten da ilusioak bultzatuta, baliabide gutxi erabilita eta lagun talde batekin. Zaila izaten da jendeari ondo ordaintzea, merezi duena. Ilusioarekin zerikusia duen lana da, gehienbat.

Alde ona da jendeak duen guztia ematen duela, Lan-taldearekin asko partekatzen den lana da.

Film luzean zerbait askoz handiagoa egiten da, bizitzeko ematen duena. Baina, beste alde batetik, hermetikoagoa da maila ekonomikoan. Ez du aldaketak egiteko edo inprobisatzeko aukerarik ematen.

Zinema, lanbidea da?

Bai, lanbidea da. Baditu bere une gogorrak, baian nik ez dut kexarik. Eta zineman lan egiten duen jendea oso pozik dago.

Zinema da istorioak kontatzen jarraitzeko nahi dudan baliabidea

Istorio mitologikoez eta deabruez gain, zein beste gai batzuk interesatzen zaizkizu? Beste mota batzeko filmak egin nahi dituzu?

Bai, komedia oso zoroak egiteko ideiak ere baditut. Nire film laburretan nahiz luzeetan beti dago umore beltza. Eta oso gogoko dut hori, genero desberdinen arteko kontrastea: abentura, fantastikoa, izu-ikara, umorea.

Eta erraietatik datorren izu iluna. Egunen batean umorerik ez duen zerbait egin nahi nuke, zerbait erabat beldurgarria.

Zinema egiteko, beharrezkoa da Madrilen bizitzea? Edo, Euskadin egin daiteke?

Ez ezazu pentsa hemen Madrilen baino zailagoa dela filmak egitea, bietan baita zaila. Madrilen profesional asko daude, zinema-industria handiagoa delako, baina Euskadin lanean ari diren profesional asko ditugu eta ez dira gelditzen.

Urtero egiten dira errodajeak. Hemen nahiko ondo gaude beste leku batzuekin alderatuta.

Zinemagintzan arituko ez bazina, zer egingo zenuke? Nola sentituko zinateke?

Egia esan, egoera hori ez zait burutik pasatu ere egiten. Aurrerantz egin behar duzu etengabe, beti hurrengo proiektuan pentsatzen…

Oso gogoko dut ilustrazioa. Baina, zinemagintzan jarraitzeko asmoa dut, hori baitut gogoko eta baliabide horretan jarraitu nahi dut istorioak kontatzen.

Egoa oso arriskutsua da zineman. Apala izan behar duzu eta pertsonak ondo tratatu

“Egoa eta handiustea dira gure etsai handienak”, esan zenion zure ahizpari ‘Errementari’ errodatzen hasi baino lehen. Nola kontrolatzen dituzu?

Hori bakoitzaren pertsonalitatearekin doala uste dut. Egoaren kontua oso arriskutsua da zineman, zuzendariak lan-taldearekin aritu behar duelako, elkarren ondoan, besoz beso.

Oso apala izan behar duzu eta pertsonak ondo tratatu. Eta bizitzen jarraitu. Urduritasun izugarria dago eta eztabaidak, baina arlo profesionala eta pertsonala bereiztu behar dira eta inor ez dela besteak baino gehiago jakin behar da.

Garrantzitsuena filma da.

Orain jende gehiago hurbiltzen zaizu?

Komentario oso atseginak egiteko hurbiltzen dira. Jendea oso atsegina da, zoriontzera hurbiltzen zaizkit. Ez dut uste harropuztu naizenik.

“Ipuin guztiek ez dute amaiera zoriontsurik”, dio ‘Errementari’ filmaren trailerrak. Film horrek amaiera zoriontsua duela esango zenuke?

Jendeak esan dit trailerra engainagarria dela, gehienbat terrorezko filma dirudielako. Kontua da horrela egitea erabaki genuela, filma joko horretan sartzen baita.

Errementaria gaiztoa eta deabrua gaiztakeria dira premisa horretan. Baina gero, munstro horiek ez dira hain gaiztoak izango. Eta munstro horrengana hurbildu eta berarekin hizketan hasten zarenean, urratu egiten da aurreiritzi belo hori.