Nestor Basterretxea

1980ko martxoaren 31n eratu zen lehen aldiz Eusko Legebiltzarra, gure lurraren historia modernoan ezinbesteko orrialdea. Azken 40 urteetan pertsona asko igaro dira ganbera hartatik, ordezkari politikoetatik hasi eta era guztietako ikasle eta gonbidatu ugaritara. Hala ere, hemiziklo horretan gertatutako guztiaren lekuko aparta dago.  

Izaro artelana baino zerbait gehiago da. Denborak aurrera egin ahala, Euskadiko ikur handienetako bat bihurtu da. Gerrak zirela-eta emigratu behar izan zuen bermeotar bat du egile, eta, denboraren poderioz, euskal artearen eta kulturaren figura interesgarrienetako bat izan zen. Margolaria, eskultorea eta zine zuzendaria, Nestor Basterretxea ia errepikaezina da, eta Vital Fundazioa erakusketa-zentroan bere atzera begirakoa egiten ari denez, bere historiaren errepasoa egin nahi izan dugu.

Bermeotik Buenos Airesera

1924ko maiatzaren 6an Nestor Basterretxea Arzadun izeneko haurra jaio zen Bermeon. Bere haurtzaroa eta gaztaroa gerrak markatuko ditu, eta 1936an atzean utzi zuen jaiotzen ikusi zuen herria. Urte gutxi batzuk baino ez zeramatzaten Frantzian Bigarren Mundu Gerra hasi zenean, eta arriskua gertu ikusita, bere familiak berriz erbesteratzea erabaki zuen, Buenos Airesera oraingoan. 

Han hasi zuen bere jarduera artistikoa, Reina del Plata-n. Bertan, marrazketa artistikoaren sektorean ekin zion bere karrerari eta bere lehendabiziko erakusketak antolatu zituen. Ez zituen 30 urte beteta, itsasoa berriro gurutzatu eta jaiotzen ikusi zuen lurraldera hurbiltzeko garaia zela erabaki zuenean. Herrialde gris eta zuzen hartan, Basterretxearen lanak haize freskoa ekarri zuen. Bere inspirazioak Arantzazuko santutegiko kriptaren dekorazioa bezalako erronka ederretara eramango zuen. Norbaitek leku berezi hori bisitatu ez badu, gure herriko artisten batasunik onena dela baino ez dugu esango. Lanak 50eko hamarkadaren hasieran hasi ziren, baina debeku batek Basterretxearen lana geldiarazi zuen, ekinean urtebete eskas zeramanean. Hiru hamarkada baino gehiago itxaron behar izan zuen bere azken pintzelkada eman eta bere lan handienetako bat amaitutzat emateko.

Basterretxea eta zazpigarren artea 

60ko hamarkadan hasi zen gure protagonista zinemagintzan. Kontakizun honetan aktore berri bat aurkezteko unea da. Fernando Larruquert argazkilari, muntatzaile eta zinema zuzendari irundarra izan zen. Nestor Basterretxearen gertuko laguna zen, baita beste artista batzuen laguna ere, esaterako Agustin Ibarrola edo Jorge Oteiza. Hala ere, zinematografoaren eta gure protagonistaren arteko lotura zela-eta, elkarrekin egindako hainbat lan sinatu zituzten.

1963an, Juan Huarte enpresari nafarrak halaxe eskatuta, Larruquert eta Basterretxeak ‘Operación H’ film laburra egin zuten. Horrela sortu zen Frontera Films Irun, bere ekoiztetxe zinematografikoa. Handik urte gutxira ikusi zuen argia ‘Pelotari’ dokumentalak, Ogeta edo Atano III. bezalako kirol horretako izen ospetsuen laguntzarekin. Hala ere, 1966. urtera arte itxaron behar dugu artista bikote horrek euskal zinemako filmik garrantzitsuenetako bat sortu arte: Ama Lur. Gure kulturaren eta gure sustraien identitate-kantu horrek zentsura frankistari aurre egin behar izan zion, eta izugarrizko  ahalegina egin ostean, argitara atera zen.

Nestor Basterretxeak zazpigarren artearen munduari lotuta jarraitu zuen. Proiektuak filmatzen jarraitu zuen, eta 1978an jaso zuen aintzatespen handia, Donostiako Nazioarteko Zinemaldiko presidente izan baitzen.

Bere ondarea gaur egun arte

Basterretxea euskal artearen adierazlerik handienetakotzat hartzen ez duenak akats handia egingo du. Batzuetan baliteke beste izen garaikide batzuek eklipsatu izana, baina bere ondarea benetan ikaragarria da. XX. mendearen erdialdetik aurrera, Bermeoko artistak ez zion sortzeari utzi, bere alderdi artistiko guztietan. Estatu mailako talde artistiko garrantzitsuenetako biren sortzaileetako bat izan zen (57 Taldea eta Gaur Taldea), eta bertan beste taldekide bat zen Chillida, Cuenca edo Oteiza artistekin batera.

80ko hamarkadan gure ordezkarien Legebiltzarreko ikurra utzi zigun, baina inoiz egindako bakearen ikur ederrenetako bat ere utzi zuen Donostian. Ezin dugu ahaztu Arantzazun egindako lana, ezta zinemagintzan egindako lana ere.

Basterretxeak estilo propioa markatu zuen, eta arte arloko buru askoren inspirazio izan da, da eta izango da. Haren bizitzari egin zaion errepaso apal hau omenaldia izan dadila, baita berarekiko aintzatespen-erakusgarri ere.